Cải
cách hành chính của Lê Thánh Tông nhằm giải quyết khủng hoảng thiết chế chính
trị diễn ra từ cuối đời Trần với yêu cầu thay thế thiết chế chính trị phong kiến
quý tộc Phật giáo bằng thiết chế chính trị phong kiến quan liêu Nho giáo - điều
mà Hồ Quý Ly muốn làm nhưng chưa làm được.
Tư
duy chỉ đạo (hay như ngày nay nói là “đổi mới tư duy”) của Lê Thánh Tông là nhằm
xây dựng một nhà nước pháp quyền vững mạnh.
Cải
cách việc phân cấp đơn vị hành chính
Thời
Lý - Trần, đất nước còn chia thành “trấn, lộ, phủ, huyện, châu...”. Nếu Lê Thái
Tổ chia cả nước làm 3 đạo, Lê Thái Tông chia cả nước làm 5 đạo (còn ở dưới vẫn
là lộ, trấn, phủ, châu, huyện, xã, sách, trang, động...) thì đến Lê Thánh Tông
(năm Quang Thuận thứ 7 - 1466) đã thay đổi hẳn: Bỏ các đơn vị lộ, trấn.
Năm
1489 đã định rõ quy mô xã: “Định lệnh các xã: Xã nào đủ 500 hộ rồi mà số hộ dư
ra lại được 100 trở lên có thể thành một xã nhỏ nữa thì phải báo, rồi xếp lại
tâu lên, để xếp thành xã khác, cho thêm rộng bản đồ”. Đồng thời Lê Thánh Tông
ra lệnh cho 12 xứ thừa tuyên (không kể Phủ Trung Đô - NV) điều tra hình thế
sông, núi, sự tích xưa nay của các nơi trong hạt mình, vẽ thành bản đồ, ghi chú
rõ ràng rồi gửi về Bộ Hộ để làm bản đồ địa lý.
Cải
cách bộ máy hành chính
Mục
tiêu chung là "Nâng cao quyền lực nhà vua, xây dựng nên bộ máy hành chính
có hiệu lực, hạn chế đến mức thấp nhất sự phân quyền và sự lộng hành của các
công thần". Tư tưởng chỉ đạo được Lê Thánh Tông nêu rõ: “Quy chế trước kia
đặt quan phần nhiều lấy quan to, tước cao. Chế độ ngày nay đặt quan đều lương
ít, trật thấp. Số quan đặt ra so với trước tăng rất nhiều, nhưng tiền lương chi
tiêu so với trước thì vẫn thế. Đã không có người nào ăn hại mà trách nhiệm lại
có nơi quy kết, khiến cho quan to, quan nhỏ đều ràng buộc với nhau. Chức trọng,
chức khinh cùng kiềm chế lẫn nhau. Uy quyền không bị lợi dụng, thế nước vậy là
khó lay. Hình thành thói quen giữ đạo lý, theo pháp luật mà dứt bỏ tội khinh
nhân nghĩa, phạm ngục hình".
Thực
hiện chủ trương này, nhà vua cho bãi bỏ ngay chức tể tướng (đã từng có người
như Lê Sát lộng quyền sát hại nhiều công thần - NV) cùng các chức tả, hữu tướng
quốc, bộc xạ, đại hành khiển... Đồng thời đặt ra 6 bộ, mỗi bộ do một thượng thư
đứng đầu. Ngoài 6 bộ còn có các viện, các, giám, đài, ty coi sóc các mặt kinh tế,
văn hóa, xã hội, pháp luật... Một cơ chế nhà nước pháp quyền văn minh, thịnh trị
đã hình thành. Từ đó mà có thể tiến hành cải cách về quân sự, về quản lý kinh tế,
tài chính, văn hóa, thi cử, pháp luật... Đặc biệt là coi trọng việc lựa chọn hiền
tài bổ sung vào đội ngũ quan lại. Việc lựa chọn hiền tài được tiến hành vừa qua
khoa cử, vừa qua tiến cử.
Về
khoa cử, nhờ cải cách chế độ thi cử nên trong 38 năm trị vì với 12 khoa thi, Lê
Thánh Tông đã chọn được 501 tiến sĩ trong đó có 10 trạng nguyên, mà nhiều người
có tài năng đã cống hiến nhiều cho đất nước. Còn về tiến cử thì vừa để không bỏ
sót nhân tài, vừa để tuyển chọn được nghiêm minh, nhà vua đã quy định:
"Lục
bộ, lục khoa, ngự sử đài mà tiến cử bậy thì chịu tội giáng hay bãi chức, nếu tiến
cử được người giỏi thì nhất định sẽ được khen thưởng".
Nổi
bật nhất là về cải cách pháp luật để nâng cao pháp trị: Đã làm ra được Bộ luật
Hồng Đức còn gọi là Quốc triều hình luật mà cho đến nay các nhà luật học thế giới
còn đánh giá cao. Giáo sư luật học trường ĐH Luật Harward, Oliver Oldman, Chủ
nhiệm khoa Đông Á đã nhận xét: "Triều đại nhà Lê ở Việt Nam vào thế kỷ đặc
biệt của mình (thế kỷ XV - thời kỳ Phục hưng ở châu Âu - NV) đã nỗ lực xây dựng
một quốc gia dân tộc vững mạnh để bảo vệ quyền tư hữu hợp pháp của con người
thông qua hệ thống pháp luật tiến bộ, trong đó có nhiều điều đã có thể sánh
ngang về mặt chức năng với những quan điểm pháp luật ở phương Tây thời cận đại”
(The Le Code - Nguyễn Ngọc Huy, Tạ Văn Tài,... Ohio University Press Athens
Ohio - London 1987).
Nhìn
chung, cải cách hành chính của Lê Thánh Tông đã là nhân tố quyết định tạo nên
triều đại phong kiến nhà Lê huy hoàng, thịnh trị nhất trong lịch sử phong kiến
Việt Nam. Cuộc cải cách đã để lại cho ngày nay nhiều bài học quý giá.
<
GS. Văn Tạo >;
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét