Đào
Duy Từ xuất thân trong một gia đình xướng ca; người xã Hoa Trai, huyện Ngọc
Sơn, Thanh Hóa; thông suốt kinh sử, rất giỏi thiên văn, thuật số.
Theo
Đại Nam thực lục tiền biên, năm 1592 có khoa thi hương ở Thanh Hóa, Hiến ty cho
Duy Từ là con phường chèo, nên gạch tên khỏi danh sách thí sinh dự thi. Duy Từ
buồn bực quay về...
Với
vị thế xã hội như vậy, dù tài giỏi đến đâu cũng không có điều kiện thi thố tài
năng; cho nên quyết định đầu tiên của Đào Duy Từ là phải đổi mới vị thế xã hội
của mình để có thể đem tài năng ra cống hiến cho xã hội.
Trước
sự khủng hoảng triền miên của Lê - Trịnh ở Đàng Ngoài, ông quyết tìm đường lập
thân ở phương Nam. Nhưng cũng phải qua hơn 30 năm (1592-1625), sau bao gian nan
lặn lội, ông mới vào gặp được chúa Nguyễn.
Sau
khi đọc bài "Ngọa Long Cương ngâm” của Đào Duy Từ do người tiến cử là Trần
Đức Hòa dâng lên, Chúa Nguyễn Phúc Nguyên tin dùng và trao cho chức Nha úy nội
tán, tước Lộc - Khê hầu, trông coi việc quân cơ trong ngoài và tham lý quốc
chính. Với vị thế của tước hầu, Đào Duy Từ đã đem hết tài năng ra góp phần đổi
mới xã hội Đàng Trong.
Đổi
mới về quân sự
Trước
hết là cống hiến về lý luận quân sự. Công trình vừa kế thừa lý luận quân sự ở
Binh thư yếu lược của Trần Hưng Đạo, vừa có phát triển, đổi mới, bổ sung :
-
Phát triển sâu thêm tư tưởng lấy nhân nghĩa làm đầu của Trần Hưng Đạo, Nguyễn
Trãi : “Vi đại nghĩa, thắng hung tàn”.
-
Đổi mới về kỹ thuật quân sự như xây đắp tường lũy, đánh hỏa công, sử dụng hỏa
khí (hỏa hổ), pháo binh, đánh thủy lôi ... mà thời Trần chưa có.
-
Bổ sung thêm những yếu tố quân sự lấy từ tri thức dân gian, sử dụng những
nguyên, vật liệu cần thiết cho quân nhu, quân giới, hậu cần lấy từ cuộc sống
dân gian.
Thứ
đến là : Xây đắp tường lũy - cải tiến vũ trang. Trong cuộc nội chiến trường kỳ
giữa Bắc - Nam, Trịnh - Nguyễn này, xét tương quan lực lượng thì lúc này chưa
có khả năng thống nhất được đất nước, nên thái độ tích cực nhất của Đào Duy Từ
là cố giành cho được hòa bình, hưu chiến. Như vậy thì Đàng Trong phải làm sao
cho vững mạnh, giữ yên được bờ cõi trước sự xâm lấn của Đàng Ngoài. Đào Duy Từ
đã dựa vào biên giới tự nhiên là sông Gianh, nuôi chí giữ yên bờ cõi bằng xây đắp
tường lũy. Ông tâu với chúa: "Thần xem từ cửa biển Nhật Lệ đến núi Đâu
Mâu, phía ngoài có nước khe, bùn lầy sâu đọng, nhân đó dùng làm hào rãnh; trong
thì đắp lũy...” gây hình thế hiểm yếu để bảo vệ cõi bờ. Cạnh đó là đổi mới việc
tuyển quân, chọn tướng, tin dùng cả những bại tướng nhà Mạc chạy vào Nam, như Mạc
Cảnh Huống, Mạc Kính Điển. Cải tiến vũ khí, ngoài bộ binh, tượng binh còn sử dụng
pháo binh và súng tay đi kèm với pháo.
Đổi
mới trong kinh tế
Vừa
khuyến khích phát triển công, thương, vừa cải tiến thu chi tài chính. Biểu hiện
cụ thể như giảm thuế thu bằng hiện vật, tăng thu thuế bằng tiền, bãi bỏ lệnh độc
quyền của triều đình thu mua các sản vật công, nông nghiệp để nhân dân có thể tự
do mua, bán với thương nhân trong và ngoài nước, thúc đẩy được cả công, nông
nghiệp lẫn nội, ngoại thương cùng tiến lên... Sản xuất phát triển, nhà nước
tăng thu thuế khóa bảo đảm cho sự vận hành của bộ máy quốc gia và chi phí quân
lương.
Đổi
mới văn hóa, khoa cử
Tuy
vẫn tuyển chọn nhân tài qua khoa cử, nhưng đã coi trọng thực tế và thực dụng
hơn. Cụ thể như ngoài thi văn sách ra, còn cho thi : “Viết chữ Hoa văn”, người
nào trúng được làm việc ở ba ty...
Về
nghệ thuật, ông coi trọng các loại hình văn hóa, nghệ thuật dân gian, đặc biệt
thúc đẩy phát triển nghệ thuật tuồng vốn là truyền thống của Đàng Trong. Đào
Duy Từ cũng trở thành một trong những vị tổ sư của ngành hát tuồng. Còn về thơ
văn thì các bài Tư dung vãn, Ngọa Long Cương ngâm của Đào Duy Từ đã mở đầu cho
một trào lưu sáng tác thơ quốc âm ở Đàng Trong, làm phong phú thêm cho văn học
dân tộc.
Năm
1634 Đào Duy Từ lâm bệnh nặng qua đời. Nhưng chỉ với 8 năm phò chúa, ông đã làm
nên nghiệp lớn lao được nhà Nguyễn ghi công : “...công nghiệp rõ ràng, đứng đầu
công thần khai quốc”.
GS.
VĂN TẠO (BÁO QUẢNG NAM);
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét